Дваесет години ромска политика: многу хартија, малку промена

Дваесет години не се малку. Тоа е доволно време да се смени една генерација, да се реформира систем, да се исправат историски неправди. Или барем така би требало да биде. Но кога ќе ја погледнеме реалноста, неизбежно се наметнува прашањето: како е можно да поминаа две децении, а ромската политика да стои речиси таму каде што стоеше?

Во 2001 година, документот The Roma in the Twenty-First Century: A Policy Paper јасно го постави дијагнозата: фрагментирани ромски елити, институционална дискриминација, стратегии без имплементација, недостиг од политичка волја. Ако денес го прочитате истиот документ, добивате впечаток дека е напишан вчера. Тоа е најголемиот политички пораз: проблемите не се повторуваат – тие никогаш не се ни решиле.

Стратегиите растат, резултатите се намалуваат

Државите и Европа создадоа неверојатна количина стратегии, акциски планови и програми за Роми. Понекогаш изгледа дека единствениот реален напредок е во бројот на документи, не во животот на луѓето.

На хартија, ова е златна ера на ромските права. Во ромските населби? Иста сиромаштија, иста сегрегација, исто чувство дека институциите се далечни и непријателски.

Политичарите постојано ја величаат „европската рамка“. Но рамката е бескорисна ако во неа нема слика. А токму тоа е проблемот: нема слика, нема визија, нема реална трансформација.

Најголемата лага е дека напредуваме

Сакаме да веруваме во напредок. Полесно е така. Но вистината е поинаква: напредокот е минимален, понекогаш само козметички.

Да, има повеќе Роми со високо образование, повеќе активисти, повеќе дебати. Но системот? Непроменет.
И институционалната дискриминација – цели две децении потоа – сè уште е во срцето на проблемот. Полицијата, училиштата и социјалните служби функционираат со истите старомодни стереотипи и истиот игноратски став кој документот го критикуваше уште во 2001 година.

Како може да има напредок кога фундаменталните институции не се движат?

Внатрешните слабости: вистината што ретко ја признаваме

Не е фер сè да ѝ се прикачи на државата. Дел од проблемот лежи и внатре во ромската политичка сцена.

Документот пред 20 години посочи на поделбите меѓу традиционалните лидери и новите елити. Mirga-Andrzej_Gheorghe-Nicolae_… Денес, тие поделби се уште подлабоки. Наместо единствен глас, заедницата има десетици организации кои меѓусебно се натпреваруваат за легитимитет и финансирање. Тоа ја прави ромската политика ранлива, предвидлива и лесна за манипулација.

Кога нема обединет став, државата нема со кого да разговара. И тоа совршено ѝ одговара.

Дали можеме поинаку? Да – ако престанеме да се лажеме

Првиот чекор кон вистинска промена не е уште една стратегија. Тоа е искрено признание дека досегашниот модел пропадна.

• Пропадна моделот на политички маркетинг.
• Пропадна моделот на формални декларации без имплементација.
• Пропадна моделот на „европски“ политики кои служат само за да изгледаме добро пред Брисел.

Ако навистина сакаме да се помрднеме од мртва точка, мора да се вратиме на основите: реална политичка волја, обединето ромско претставување, и систем кој казнува неефикасност и дискриминација.

Дваесет години се доволно за да се научи лекцијата. Прашањето е – зошто уште ја игнорираме?

Ромската политика не пропаѓа затоа што е сложена. Пропаѓа затоа што никогаш не ја сфативме сериозно.
И сè додека не ја сфатиме, уште една генерација ќе порасне во истите услови, под истиот товар на неправда. И уште еднаш ќе се прашаме:

„Зар повторно поминаа 20 години, а ние научивме – ништо?“