Ромската политика: хоризонтално, вертикално или во кружен тек од 500 гласа

Ромската политика во Македонија одамна е заглавена во сопствениот лавиринт. Наместо да биде алатка за промена, таа се претвори во внатрешен систем на преживување. По три децении политичко учество, прашањето што се поставува е: каде оди ромската политика?

Хоризонтално од една коалиција во друга? Вертикално кон институционална моќ? Или едноставно во кружен тек од повторувања и партиски пазари вредни по 500 гласа.

Ромските партии со години се движат хоризонтално од една голема партија кон друга, од една владина коалиција кон следната. Секој изборен циклус започнува со истото сценарио: преговори, фотографии со премиери, ветувања за „подобра иднина“ и неколку функции што треба да ја симболизираат политичката застапеност на заедницата.
Но зад оваа хоризонтална мобилност нема вистинско политичко движење. Позициите се менуваат, но состојбата на терен останува иста. Тоа создава илузија дека ромската заедница има влијание, додека всушност останува во маргините на системот.

Вертикалното издигнување она што би значело вистинско политичко влијание бара визија, знаење и интегритет. Потребни се луѓе што можат да го претворат етничкиот активизам во институционална сила: да седнат на маса со аргументи, не со барања; со програми, не со лични интереси.
Неколку ромски политичари низ годините покажаа дека тоа е возможно, но нивните примери останаа изолирани. Наместо системско јакнење, вертикалното движење често се претвора во лична кариера без поширок ефект врз заедницата. Така, секој обид за издигнување се гаси под тежината на партиски и клиентелистички игри.

Најопасен е кружниот тек тој бескраен круг во кој се вртат истите лица, истите партии и истите фрази. Секоја изборна кампања изгледа како реприза: исти плакати, исти ветувања, исти разочарувања.
Во тој круг нема простор за млади, за нови идеи или нови пристапи. Политиката станува затворен клуб, каде неколкумина „лидери“ ја претставуваат цела заедница, но всушност ја претвораат во статистика. И што е најтажно, многумина од нив свесно се задоволуваат со тоа.

Во оваа реалност, ромските партии најчесто вредат колку нивниот изборен резултат 500, 700, или најмногу 1.000 гласа. Толку им е доволно за да се појават во преговори и да „преговараат“ за министерско место, советничка функција или партиски проект.
Тоа ја претвора политиката во трговија со бројки, а не со идеи. Власта секогаш знае колку чини нечија поддршка, и токму затоа ромските партии ретко се сфаќаат сериозно. Кога можеш да бидеш купен со 500 гласа, никој нема да те гледа како рамноправен партнер.

Ромската заедница заслужува политика што ќе мисли пошироко од бројки и позиции. Политика што ќе гради кадри, ќе создава програми за образование, домување и економска интеграција.
Тоа не може да се направи во партија што постои само за време на избори. Потребна е нова политичка култура – една што не го бара легитимитетот во партиските канцеларии, туку во довербата на народот.

Излезот не е во нова партија, туку во нова свест. Во хоризонтална солидарност меѓу ромските интелектуалци, активисти и политичари, комбинирана со вертикална амбиција за реална промена во институциите.
Само така може да се надмине кружниот тек на 500 гласа и да се создаде политичко движење што навистина вреди – не по бројка, туку по идеја.

Ромската политика денес е на раскрсница меѓу хоризонталното преживување, вертикалниот предизвик и кружниот тек на стагнација. Изборот е тежок, но неопходен.
Ако продолжи да вреди само 500 гласа, ќе остане вечен придаток на туѓи агенди. Ако се осмели да се издигне вертикално може конечно да стане сила што ќе зборува во име на достоинството, а не во име на интересот.