Кога сме храбри – и кога молчиме !?

Ромската заедница одамна научила како да се справува сама со себе. Караници, семејни расправии, клановски поделби – ги водиме со жестина, со зборови што рануваат и постапки што оставаат лузни. Во тие внатрешни војни, сме генерали без униформи. Сме судии, џелати, навивачи и сведоци – сè во едно. Секој знае сè за секого. Секој суди, критикува, оговара, со речник што сече подлабоко од нож.

Но, кога доаѓа време да се соочиме со вистинските предизвици – со институциите, со државата, со системот што секојдневно нè игнорира или угнетува – тогаш нешто ни се случува. Се повлекуваме. Молк. Неодлучност. Сомнеж во сопствената сила. Како да забораваме сè што сме преживеале, и сè што сме научиле. Нашето знаење, нашата храброст, одеднаш испаруваат.

Кога некој наш брат или сестра ќе биде неправедно избркан од работа – молчиме.

Кога дете ќе биде понижено во училиште – „ќе помине“, велиме.

Кога не вклучуваат Роми во општински совети, кога нашите улици се без инфраструктура, кога децата живеат без документи, кога лекарите гледаат со потценување – каде сме?

Не е ова затоа што не сакаме – туку затоа што не веруваме дека вреди.

Но, токму тука е проблемот.

Нè научиле дека тоа „не е за нас“. Дека администрацијата, судовите, образованието, културата – не се наш свет. Ни ја избришале самодовербата. Ни ја искривиле сликата за тоа што значи достоинство. Од мали нè учат да ќутиме пред „големите“, да не „бараме проблем“, да не „се замеруваме“. Па, полека, и самите почнуваме да веруваме дека гласот ни е премал за да биде слушнат.

Но, ништо нема да се смени додека не го кренеме тој глас.

Вистинската борба не е против себе. Не е ни против соседот, ни против роднината. Вистинската борба е против неправдата. А таа живее во институциите, во системските нееднаквости, во одлуките што се носат без нас, но влијаат врз нас.

Мораме да учиме како да ги користиме тие алатки. Да не се плашиме од формулари, од канцеларии, од службеници. Да знаеме кои ни се правата – и како да ги бараме. Да бидеме дел од процесите, не нивни жртви.

И да се држиме заедно. Вистински.

Ако си млад Ром – учи право, администрација, политика. Биди дел од институциите, зашто таму се носат одлуките.

Ако си родител – научи ги децата дека имаат глас. И дека тој вреди.

Ако си активист – поврзи се со другите. Барај, критикувај, пишувај. Биди непријатен глас за удобните.

Ако си уморен – сети се на оние што се бореле пред тебе. Немаме луксуз за молк.

Ромите не се само историја на борба и дискриминација. Ние сме иднина полна со знаење, достоинство и отпор. Само треба да се сетиме кои сме – и да не молчиме кога е најважно.