Омразата не е колоквијална: Изјавите на Филип Петровски се повреда на уставниот поредок

Менсур Халити

Во емисијата Тешки муабети на медиумскиот портал Инфомакс, Филип Тихомир Петровски—поранешен пратеник и поранешен директор на клучни јавни институции—ја опиша системската корупција во Северна Македонија користејќи израз што историски бил употребуван за стигматизирање на Ромите. Кога беше прекинат од водителот, тој ја засили изјавата, вклучувајќи ги и хомосексуалците во истиот контекст, и потоа ги оправда своите зборови нарекувајќи ги „колоквијални“. Во ниту еден момент не се огради, ниту се коригираше. Напротив, тој ја бранеше расната и сексуалната стигматизација на институционалниот неуспех како културно нормализиран говор. Но она што Петровски го испорача не беше одраз на јавно мислење. Тоа беше пресметан обид за јавна замена на правната одговорност со демографска вина. Тој чин не е само навредлив. Тој е неуставен.

Петровски не е приватно лице без институционално минато. Тој беше пратеник во периодот 1998–2001 од редовите на ВМРО-ДПМНЕ и подоцна ги предводеше Градската библиотека во Скопје и Државниот архив на Македонија. Тој бил довереник на законодавна власт, колективна меморија и државно претставување. Кога поранешен пратеник користи расно и сексуално обележување за да објасни институционална корупција, тоа не е само навреда—туку дестабилизација на самите темели на правната одговорност. Неговите зборови ја претвораат неказнивоста на елитите во етничка карактеристика и го заменуваат правниот говор со говор на префрлена вина.

Она што се случи во Тешки муабети  не е изолиран случај. Тоа следи веќе позната шема на она што мора да се именува како наративно преместување на одговорноста—политичка метода што ја рекодира структурната неправда како етничка култура, а правната вина ја префрла на оние што се најдалеку од моќта. Ова не е говор во служба на вистината. Тоа е говор што ја прикрива архитектурата на корупцијата, сведувајќи ја на наследена припадност. И го прави тоа токму затоа што вистинските одговорни—оние вградени во партиски мрежи, лиценцни режими, тендерски ланци и судски блокади—остануваат заштитени од последици.

Фактите ја побиваат конструкцијата на Петровски. Ромската заедница во Северна Македонија се соочува со длабока структурна исклученост: де факто сегрегација во образованието, системско сиромаштво, политичка недозастапеност и широка дискриминација. Во учебната 2021/2022 година, сите првачиња во ООУ „Ѓорѓи Сугарев“ во Битола беа од ромска припадност—резултат не на избор, туку на институционално занемарување. ЛГБТИ+ граѓаните, пак, сè уште се соочуваат со стигма, правна невидливост и отворени напади од јавни личности. Овие заедници не се оние што дизајнираат јавни договори, ниту ги блокираат истрагите. Тие живеат на маргините од систем кој ги исклучува—а потоа ги обвинува.

Вистинското лице на корупцијата е институционално. Во 2025 година, пожар во нелегален ноќен клуб во Кочани однесе 59 животи и повреди над 150 лица. Објектот поседувал незаконска дозвола. Тоа не беше културен проблем—туку правен. Тоа беше крах на институционалната контрола, овозможен со мито, молк и политичка заштита. Според Индексот за перцепција на корупцијата на „Транспаренси Интернешнл“ за 2024 година, Северна Македонија е рангирана на 88. место глобално, со системски ризици во јавните набавки, судската независност и политичкото финансирање. Ниту една од овие структури не е под контрола на заедниците кои Петровски ги нападна. Колапсот не е нивен.

Изјавите на Петровски претставуваат форма на неуставен говор: употреба на јавен говор што ги негира принципите на еднаква правна заштита. Уставот на Северна Македонија е јасен. Член 8 ги прогласува достоинството, еднаквоста и владеењето на правото за темелни вредности. Член 9 ја гарантира еднаквоста на граѓаните и забранува дискриминација. Член 319 од Кривичниот законик забранува поттикнување на омраза, дури и кога е индиректно или преку еуфемизам. Изјавите на Петровски ги исполнуваат сите три услови за повреда: тие доделуваат вина според етничка припадност, ја зацврстуваат структурната стигма и ја редефинираат корупцијата како културна девијантност.

Импликациите не завршуваат на национално ниво. Како земја кандидат за членство во Европската Унија, Северна Македонија е обврзана со принципите од Член 2 на Договорот за Европската Унија: почитување на човечкото достоинство, еднаквоста, заштитата на малцинствата и владеењето на правото. Непостапување во случај кога овие принципи се уриваат преку навредлив говор не е само локален ризик—туку структурна дисквалификација. Република која не реагира на повреда на своите темели не може да ги брани ниту своите европски аспирации.

Ова не е културна дебата. Тоа е правен праг што веќе е поминат. Петровски не прекрши само норми на јавна пристојност—тој го повреди Уставот, Кривичниот законик и меѓународните обврски на државата. Одговорот не смее да биде толкувачки. Тој мора да биде институционален. Итни санкции и корективни мерки не се опција—туку правна обврска.

• Јавното обвинителство мора да покрене постапка по Член 319 од Кривичниот законик за поттикнување омраза и расистички говор.
• Собраниската комисија за човекови права и слободи мора да одржи јавни расправи за ширењето на уставни повреди преку политички медиумски говор.
• Уредништвото на Инфомакс мора да објави официјално повлекување и јавна осуда на емитуваниот говор, со внатрешна ревизија на уредувачката политика во согласност со Законот за медиуми.
• И Владата на Република Северна Македонија мора јавно и недвосмислено да изјави дека корупцијата е прашање на институционална одговорност—не на етничка, сексуална или културна припадност.

Зборовите на Петровски не беа грешка. Тие беа доктрина. Тие следат логика: да се заштити режимот со проектирање на неговите неуспеси врз оние што тој ги исклучува. Ако оваа логика сега не се скрши, ќе стане преседан.

Ова не е избор помеѓу слобода на говор и воздржаност. Тоа е избор помеѓу правно сеќавање и нормализација на наративниот колапс.

Омразата не е колоквијална. Таа е неуставна. А тоа не е „ромски бизнис“—како што навредливо изјави Петровски. Тоа е прашање на државата. А сега таа мора да покаже дека знае што значи да се биде држава.