Зошто Ромите не можат да напредуваат во Северна Македонија?!

Ромската заедница во Северна Македонија, како и во многу други земји во Европа, се соочува со длабоки и повеќедимензионални предизвици. И покрај иницијативите за подобрување на нивната положба, Ромите продолжуваат да трпат системска дискриминација која ги спречува да напредуваат на социјален, економски и политички план. Во земја обележана со етнички тензии и тешка транзиција кон демократија, нивната маргинализација е речиси институционализирана. Време е да се разгледаат вистинските причини зошто оваа заедница тешко напредува и зошто е неопходна конкретна акција.

1. Постојана и структурна дискриминација

Првата бариера за напредок на Ромите во Северна Македонија е постојаната дискриминација, и директна и индиректна. Иако се усвоени закони за антидискриминација, нивната примена е слаба. Предрасудите кон Ромите се длабоко вкоренети во македонското општество. Оваа заедница често се перцепира како „пониска“, поврзана со негативни стереотипи за сиромаштија, криминал и маргинализација. Ова резултира со расистички ставови, одбивање на вработување и дури и социјална исклученост во јавните услуги како што се образованието и здравството.

Оваа институционализирана стигматизација станува маѓепсан круг: маргинализацијата води до ограничен пристап до можности, што ги одржува тешките услови за живот и ги засилува стереотипите што ја оправдуваат дискриминацијата.

2. Ограничен пристап до образование и пазарот на трудот

Образовниот систем во Северна Македонија не нуди еднакви шанси за децата Роми. Тие се соочуваат со бројни пречки, вклучувајќи екстремна сиромаштија, дискриминација во училиштата и ограничен пристап до образовната инфраструктура. Според некои истражувања, голем дел од ромските деца не го завршуваат основното образование, што драстично ги намалува нивните идни можности за вработување. Понатаму, дури и оние кои ќе добијат дипломи, се соочуваат со дискриминација при влезот на пазарот на трудот. Работодавците, под влијание на општествените предрасуди, често избегнуваат да вработуваат Роми или им нудат работни места кои се слабо платени и не ги одговараат нивните квалификации.

Оваа економска исклученост прави многу Роми да останат затворени во неформални активности или работи за преживување, што ја зголемува нивната зависност од социјалната помош.

3. Резиденцијална изолација и лоши услови за живот

Ромите во Северна Македонија често живеат во сегрегирани и маргинализирани населби, каде што основната инфраструктура, како што се вода за пиење, струја и здравствени услуги, е неадекватна или отсутна. Политиките за домување не успеаја да го решат прашањето на резиденцијална изолација, и многу ромски семејства живеат во бараки или населби каде што условите за хигиена се алармантни.

Оваа резиденцијална изолација не е само последица на сиромаштијата, туку е зајакната и од урбанизациските политики кои не ги земаат предвид потребите на маргинализираните заедници. Без инклузивни проекти за интеграција и урбан развој, овие ромски населби остануваат запоставени, што ја продолжува маргинализацијата на заедницата.

4. Недостаток на политичко претставување

И покрај значителната големина на ромската популација во Северна Македонија, нивното политичко претставување е речиси непостоечко. Ромите ретко имаат глас во политичките институции, а кога го имаат, тоа често е симболично или неефективно. Политичките партии, доминирани од Македонци и Албанци, обично не ги земаат предвид специфичните грижи на Ромите. Ова политичко непретставување ја лишува заедницата од можноста да влијае на јавните политики, особено оние што се однесуваат на правата на малцинствата, домувањето, образованието и вработувањето.

5. Недоволни и слабо спроведени јавни политики

Иако Северна Македонија има ратификувано неколку меѓународни конвенции за правата на малцинствата и има усвоено национални стратегии за подобрување на положбата на Ромите, овие мерки се претежно симболични. Буџетите доделени за програмите за поддршка на Ромите често се недоволни, а иницијативите на теренот се неефикасни поради недостиг на ригорозно следење и вистинска политичка волја.

Спроведувањето на јавните политики е, исто така, често попречено од корупцијата и непотизмот, чести проблеми во земјата. Ова значи дека средствата наменети за програмите за поддршка не секогаш стигнуваат до оние на кои најмногу им се потребни.

За Ромите да можат да напредуваат во Северна Македонија, е потребна фундаментална промена. Не е доволно да се усвојат закони или стратегии само на хартија; нивната ефикасна имплементација, поддржана со силна политичка волја, е клучна. Властите мора да се обврзат да се борат против дискриминацијата, да го подобрат пристапот до образование и да создадат работни можности за Ромите. Дополнително, потребни се напори за да се обезбеди праведно политичко претставување и инклузија на Ромите во процесите на донесување одлуки.

Граѓанското општество, невладините организации и меѓународната заедница исто така имаат важна улога во овој процес. Потребно е застапување за поголема свест и создавање дијалог помеѓу ромската и неромската заедница, за да се разбијат бариерите на недоверба и стигматизација.

На крајот, овозможувањето на Ромите да напредуваат во Северна Македонија не е само прашање на социјална правда; тоа е и можност за целата земја да ја искористи културната и човечката богатост која оваа заедница може да ја понуди. Време е Северна Македонија да тргне по патот на вистинска инклузија на Ромите, за доброто на сите.